Türk armatörlerinden   Velizâde Mustafa Faik

Saygıyla andığım Türk armatörlerinden  
Velizâde Mustafa Faik
Yazan: Osman Öndeş ( Araştırma Makalesi)

 
Velizâde Mustafa Faik’in de yeraldığı Türk Armatörleri Birliği’nin  kurucusu olan Türk Vapurcular Birliği üyesi armatörler toplantı halinde Yıl.24 Aralık 1935. 

Armatör Velizâde Mustafa Faik ya da  Mustafa Faik Velioğlu kimin umrundadır!. Onları, verdikleri amansız çabalarıyla, yanlıklarıyla anmayı akıl eden ve yaşamları hakkında arayan soran mı vardır.. Bir akademik çalışma mevcut mudur.. Bu vefasızlığa yine olabildiğince cevap vererek,  Velizâde Mustafa Faik’i rahmetle analım diyorum.
Velizâde aile lakabı iken Soyadı Kanunu uyarınca Velioğlu olarak değiştirilmiş.  Velioğlu soyadını taşıyan yüzlerce kişi oluşu ve Türkiye genelinde Doğudan Batıya çok yaygın bir şekilde değişik yörelerdeki ailelerde görülüşü, Armatör Mustafa Faik Velioğlu (Velizâde) hakkındaki secereye ulaşmayı  güçleştiriyor.
Ancak evinin Suadiye’de olduğu, 8 Nisan 1952 Salı günü vefat ettiği, cenazesi 9 Nisan 1952 Çarşamba günü Kadıköy Osmanağa Camii’nde kılınan öğle namazını müteakiben Sahrayı Cedid mezarlığında defnedildiği hakkında vefat ilanı mevcut.  Araştırmaya devam edildiğinde Suadiye’de  1920’lerin sonunda günümüzde bir arsa satın aldığı ve arsasına bahçe içinde bir yazlık ev yaptırdığı ve son yıllarında bu evde yaşadığı  görülüyor.Bu bilgi Mustafa Faik Velioğlu’na ulaşmak konusundaki umudumu artırdığında internette “Velioğlu Apartmanı” maddesinde  Harun Velioğlu adına ulaştım.
Şöyle bir açıklama yapılmış; “Büyük büyük babam Mustafa Faik Velioğlu (soyadı kanunu öncesinde Velizâde), 1920’lerin sonlarında apartmanın arsasını alıyor ve müstakil, 2 katlı bir yazlık ev yaptırıyor. (O evin fotoğrafı halamda var. Şu an şehir dışında olduğu icin paylaşamıyorum). 
1970’lerin başında ise büyük babam Sami Velioğlu, kendi çizdiği planı arkadaşı inşaat mühendisi Etem Borucu’ya iletiyor ve Velioğlu Apartmanı’nın yapımı 1974’te tamamlanıyor.  Apartmanımız Şaşkınbakkal Kazım Özalp Sokak’ta. Sahilden yukarı çıkarken 5’inci bina. Doğduğundan beri aynı evde yaşayan nadir kişilerden biriyim herhalde. İki bloklu 20 daireli apartmanımızda babaannem vefat edince onun evine babam geçti. Ayrıca halam da hâlâ aynı apartmanda yaşıyor. Ben de annem, babam ve ablamla büyüdüğüm dairede şimdi eşim ve oğlumla yaşamaktayım. Eski Suadiye apartmanlarının tipik özelliklerini taşıyan apartmanımıza iyi bakmaya ve yaşatmaya kararlıyız.”
Sınırsız bir heyecan ve umud ile Harun Velioğlu’na email adresinde ulaştım ve  yakın alâkasını içeren bir cevap bana ulaştı, fakat yazdığı üzere Büyük babası Mustafa Faik Velioğlu’nun babası,(Yani büyük dedesi) benim araştırma yaptığım  Armatör ve Tüccar  Mustafa Faik Velioğlu değildi..”
Keşke biraz araştırma yapabileseydik der dururum..
 1952’de vefat eden armatör Mustafa Faik Velioğlu zamanında hayli genelyük/yolcu gemisi sahibi olmuş. Türk Vapurcular Birliği’nden Türk Armatörleri Birliği Derneği’ne dek çok etkin görevler üstlenmiş..
Tek bir fotoğrafı yok! Hayatı hakkında bir kayıt yok…
Bunlar para etmiyor ve haliyle araştırmaya da değerli bulunmuyor..
Benim yaptığım araştırmalar ve sonuçları önce Türk Armatörleri Tarihi C.II’de yayınlandı.
Velizâde Mustafa Faik’in yaşamı hakkında
28 Ocak 1930 tarihinde Şerifzâde Süreyya Bey Başkanlığında yapılan İstanbul Ticaret Odası yıllık genel kurul toplantısında Sanayi Kalkınma ve Vergi Uygulama Komitesi’ne Mehmet Ali, Tevfik Nizamettin, Şinasi, Kâzım, Aynîzâde Hasan Tahsin ve Kâzım Ziya Beyler seçilirken, bir zamandan beri ticaret bahriyemizi rahatsız eden vapurcular arasındaki haksız rekabet olayları gibi olayları inceleme komisyonuna Velizâde Mustafa Faik, Sadıkzâde Şevket, Yelkencizâde Lütfü, Seyrisefain İşletme Müdürü Burhanettin, Ticareti Bahriye Müdürü Zeki Bey seçilmişlerdir. Bu komisyon yaptığı çalışmalarla birbirine karşı haksız rekabet yapan armatörleri bir araya getirmiş ve yaklaşık altı ay gibi bir süre sonunda anlaşmazlık sona ermiştir. 
19 Haziran 1931 tarihinde yapılan açıklamada, bu anlaşmanın kısa süreli olduğu ve bu kez Seyrisefain ile Milli Vapurcular Birliği üyeleri arasında Karadeniz’de başka bir rekabet başladığı açıklanmıştır. Velizâde Mustafa Faik, İngiliz Hüseyin Rüstem, Alemdarzâde Mehmet kumpanyaları gemilerini Karadeniz hattına vermişlerdir. Sözleşmede yeralan vapurcuların vapurlarıyla karşı blok kumpanyaların vapurları ayni gün hareket etmekte ve bu yüzden navlunlarda ciddi düşüşler meydana gelmektedir. İstanbul Ticaret Odası bu duruma müdahale etmek ihtiyacını hissetmiş ve Seyrisefain ile Blok vapurculardan uyguladıkları navlunları sormuştur. 
O günlerde  tamamiyle devletçi bir denizcilik baskısı uygulanmaktadır ve  Türk armatörleri hakir görülecek derece  bir kenara itilmektedir. Seyrisefain’in güçlenmesi adına birbiri ardında yurtdışına gemi alımı için sipariş verilirken, Türk Milli Vapurcular Birliği’ni oluşturan bir avuç Türk armatörü resmen hasım muamelesine maruz kalmaktadır.
 Tersanelerin de sahibi durumundaki Seyrisefain İdaresi’ne ait Haliç’teki tersaneden 130 işçinin işine son verilmiş ve artık tersanenin Saat 14.00’e kadar çalışacağı açıklanmıştır. 

Devletçi deniz ticareti baskısının hüküm sürdüğü 1930-32 yıllarında Seyrisefain İdaresi için satın alınan gemilerden Ege Vapuru haberi.

Ocak 1931 tarihli gazetelerde yeralan “Velizâde Vapurları” ilanında “İktisat” vapurunun “Karadeniz Postası” olarak 18 Ocak Pazartesi günü Sirkeci’den hareketle Zonguldak, İnebolu, Gerze, Samsun, Ünye, Ordu, Giresun, Görele, Vakfıkebir, Trabzon, Rize, Erhavi iskelelerine uğrayacağı ve avdet edeceği duyurulmaktadır. Yük ve Yolcu için müracaat firma adresi; Sirkeci Paket Postahanesi karşısında Yeni Han’da 35 No.lu acentadır ve Tel: İst.21062’dir. Sadıkzâde Biraderler’e ait “Dumlupınar” vapuru 21 Haziran’da, Alemdarzâde Mehmet Vapur İdaresi’ne ait “Bülent” vapuru 22 Haziran’da, Yelkencizâde “Aktan” vapuru 23 Haziran’da, Sirkeci’den hareketler Karadeniz seferi yapacaklardır. 
Seyrisefain karşısında varlıklarını sürdürme mücadelesi veren Türk armatörleri, kendi aralarında da  rekabete giriştiklerinde çok daha zorluklar meydana gelecektir. Vapurcular arasındaki kırıcı rekabetin bazı armatörleri iflasın eşiğine getirdiği ve hatta iflasların meydana geldiği görülür. İflas edenlerden biri de Velizâde Mustafa Faik olmuştur. 1930 yılında sahibi olduğu “Velizâde” gemisini Kalkavanzâde Rıza ve Mahdumu firmasına satarak, borç yükünü azaltmaya çalışmıştır. Ancak bir yıl sonra durum daha kötüleşmiş ve konkordato ilan etmiştir. Durum İcra İflas Masası’na intikal etmiş ve İstanbul Birinci İflas Memurluğu müflis Velizâde Mustafa Faik Bey’in konkordato talebini basın yoluyla ilan ederek, alacaklılara teklif ettiği konkordatonun görüşülmesinin 18 Şubat 1932 Çarşamba günü Saat 14.30’da yapılacağından, alacakları kısmen veya tamamen kabul edilen alacaklıların belirtilen gün ve saatte Sultanahmet’teki İflas Memurluğunda hazır olmalarını duyurmuştur. 

İstanbul Birinci İflas Memurluğu müflis Velizâde Mustafa Faik Bey’e ait konkordatonun görüşülmesi  amacıyla gazeteler vasıtasıyla duyuru ve çağrı yapmıştır. Bu amaçla Ocak 1932 tarihli gazetelere verilen ilanda “Müflis Velizâde Mustafa Faik Bey’in alacaklılarına teklif eylediği kongurdatonun müzakeresi 18 Şubat 1932 Çarşamba günü Saat 14 buçukta icra kılınacağından alacakları kısmen veya tamamen kabul edilen alacaklıların yevm ve saati mezkûrda (Gün ve belirtilen saatte) dairede hazır bulunmaları ilan olunur.” denilmektedir. İstanbul Birinci İflas Memurluğu müflis Velizâde Mustafa Faik Bey’e ait “İktisat” vapurunun Mayıs ayında satış kararını onaylamış ve açık artırma yoluyla satışa çıkartmıştır.

 9 Ocak 1932 tarihli Cumhuriyet Gazetesi’ndeki  İktisat Vapuru’nun icra yoluyla satışına dair ilan.
Bu amaçla 9 Haziran 1932 tarihli gazetelere verilen ilan şöyledir; “Müflis Velizâde Mustafa Faik Bey’e ait olup, tamamına 20,400 lira değer takdir edilen İstanbul Limanı’na kayıtlı ve teknesi 1902 yılından inşa edilmiş 230.1 x 13.75 ft ölçülerinde ve 932 gayrisafi ve 492 safi ve 1020 dwt.’luk ve makinesi ise keza 1902 yılında imâl edilmiş 870 beygir kuvvetinde tendin kampanvet makine ile mücehhez 80 litre tasfiyeye dayanıklı iki kazan kort vint ikişer külhanlı ve 118 Liman Kayıtlı olup halen Paşabahçe önlerinde demirde yatan “İktisat” vapuru evvelce müşterisi (Sahibi) tarafından tamamen bırakılmış olduğundan artırma uygulaması yapılamadığından feshedilmiş ve bu kere artırmaya çıkılarak 20 Temmuz 1932 Çarşamba günü Saat 13’ten 15’e kadar devam edecek artırma neticesinde satılacaktır. 
 Artırmaya iştirak için %10 teminat alınır ve satış bedeli peşindir. Tüm satış vergisi ve tellaliye ücreti müşteriye aittir. Fazla bilgi almak isteyenlerin 931- 33 Dosya numarasıyla memuriyetimize müracaat etmeleri ve artıma gününde muayyen saatte Sultanahmet’teki Adliye Sarayı’nda Birinci İflas Dairesi toplanma salonunda hazır bulunmaları ilan olunur.” 

Velizade Vapurları’nin gazetelerde yeralan ilanlarından; Sami Vapuru Karadeniz Postası olarak Zonguldak, İnebolu, Gerze, Samsun, Ünye, Ordu, Giresun, Trabzon, Of ve Rize’ye azimet ve avdette ayni iskelelerle Sürmene, Vakfikebir ve Görele’ye uğrayarak İstanbul’a avdet edecektir.

Velizâde Mustafa Faik armatörlükten çekiliyor
Velizâde Mustafa Faik birzamanlar Milli Vapurcular Birliği’nin çok önemli üyesi yönetim kurulu üyesi iken sahibi olduğu “İktisat” vapurunu iflas yoluyla kaybedecek, yine sahibi olduğu “Sami” posta vapuru 1933’de borçlarına karşılık Tahsin, Zeki, Cemil Hanım ve Ahmet Hamdi’ye satılacak ve deniz ticaret sahnesinden çekilecektir. 
Velizâde Mustafa Faik vefatı olan 1950 yılına kadar ticaret yaparak hayatını sürdürmüştür. Dursun Velioğlu’nun oğluydu. 8 Nisan 1952 Salı günü vefat etti. Cenazesi 9 Nisan 1952 Çarşamba günü Kadıköy Osmanağa Camii’nde kılınan öğle namazını müteakiben Sahrayı Cedid mezarlığında defnedildi. 
 

S.S Sami - Ex - Corcyra; Ex - City of Cadiz; Ex - Aghios Spyridon. 
• 785 gr.’lik genel yük gemisi “Corcyra” 1862 yılında Thornby-on-Tees’deki Richardson, Duck & Co., tersanesinde Londra merkezli Anglo Ionian S.U.N. Co., adına inşa edildi. 
• 1869 yılında Dublin merkezli Palgrave, M. Murphy & Co.’ya satıldı ve adı değiştirilmedi. 
• 1873’de Dublin merkezli Palgrave, Murphy & Co.’ya satıldı ve adı değiştirilmedi. 1881’de “City of Cadiz” adı verildi. Ağustos 1914’de Almanya tarafından Hamburg’da elkonuldu. 
• 10 Ocak 1919’da Palgrave, M. Murphy & Co.’ya devredildi ve yeniden “City of Cadiz” adını aldı. 1920’de Korfu merkezli Eptanisiaki Atmoploia firmasına satıldı ve “Aghios Spyridon” adı verildi. 1923’de Pire Merkezli Mikrasiatiki Atmoploia P. Makri ve C. Christidoulatos & Co. ve adı değiştirilmedi. 1926’da Pire Merkezli G. Vlassopoulos Frères & S. Kottakis’e satıldı ve adı değiştirilmedi. 
• 1929’da Velizâde Mustafa Faik’e satıldı ve “Sami” adı verildi. • 1933’de Tahsin, Zeki, Cemil Hanım ve Ahmet Hamdi’ye satıldı ve adı değiştirilmedi. 
• 1938’de Hamdi Selimoğlu ve Şerikleri firmasına satıldı ve “Aktan” adı verildi. 
• 1952’de Mehmet Kazancı ve Ortakları’na satıldı ve adı değiştirilmedi. 
• 1957’de Orhan Dedezâde’ye satıldı ve adı değiştirilmedi. 
• 1958’de Haliç Balat’ta İlhami Söker’de söküldü. 
 
S.S.Velizâde – Ex - Pendarves; Ex - Aikaterini M. Velizâde Mustafa Faik’e ait ikinci gemi “Velizâde” genel yük gemisidir. 
• İlk adı “Pendarves” olan 2669 grt. genel yük gemisi Middlesbrough - Sir R.Dixon & Co. Tersanesinde 1892 yılında inşa edildi. Geminin Tam boy x Genişlik x Derinlik ölçüleri: 299.5 x 40.1 x 20.5 ft. idi. T. Richardson & Son imalâtı 32 genişlemeli ana buhar makinesi 244 nhp güç üretiyordu. 1920’de Pire merkezli Goulandris’e satıldı ve “Aikaterini” adı verildi. 
• 1926’da Velizâde Mustafa Faik’e satıldı ve “Velizâde” adı verildi. 
• 1930’da Kalkavanzâde Rıza ve Mahdumu İsmail Vapur Şirketi’ne satıldı 
ve “Üsküdar” adı verilerek sefere alındı. 
 
S.S İktisat - Ex - Faithfull; Ex - Africa; Ex - Sitges Hermonos; Ex - Torreblanca;  Ex - Cosovo; Ex - Sulh. 
• 1871 inşa “İktisat” ın ilk adı “Faithful” du. Lloyd’s Register kayıtlarında 818 grt. olarak verilmekteyse de sonraki yıllarda 923 grt. olarak değişiklik göstermektedir. Bu farklılık gemide yapılan ve o yıllarda çok olağan görülen tadilatlardan ileri gelmektedir. Faithtful, 1930 yılına kadar dört kez eldeğiştirdi ve “Africa”, “Sitges Hermonos”, “Torreblanca”, “Cosovo” adlarıyla seferlerini sürdürdü. 
• 1930’da Kalkavanzâde Rıza ve Mahdumu İsmail Vapur Şirketi’ne satıldı ve “Sulh” adı verildi. 1931’de Velizâde Mustafa Faik Bey’e satıldı ve gemiye “İktisat” adı verildi. 
• 1933’de icra yoluyla satış sonucu Kalkavanzâde Rıza ve Mahdumu Vapur Şirketi’ne geri satıldı ve yeniden “Sulh” adı verilen İsmail gemi hurdaya çıkartıldı.
8 Nisan 1952 Salı günü vefat eden ve Cenazesi 9 Nisan 1952 Çarşamba günü Kadıköy Osmanağa Camii’nde kılınan öğle namazını müteakiben Sahrayı Cedid mezarlığında toprağa verilmiş olan  Türk Milli Vapurcular Birliği, Türk Armatörleri Birliği Derneği, İstanbul Ticaret Odası  meslek komisyonu etkin üyelerinden olan ve 1948  İktisat Kongresi’nde  Türk Armatörleri Birliği Derneği  adına değerli katkıda bulunan Armatör Mustafa Faik Velioğlu’nu rahmetle anıyorum.