*Türk Armatörleri Tarihinin unutulmaz ismi Trabzon’lu Sadıkzâde Aslan Kaptan

*Türk Armatörleri Tarihinin unutulmaz ismi Trabzon’lu Sadıkzâde Aslan Kaptan Bu çalışmamı benden “Kemal” vapuru hakkında bilgi rica eden Ercan Akdoğan Bey için özet olarak hazırladım. Academia Edu portalından gönderdiği mesajında Bandırma İskelesinde olan Kemal Vapuru’nun çok iyi çekilmiş bir fotoğrafı bulunmakta. Ercan Akdoğan Bey bu gemi hakkında bilgi rica ediyordu. Bu fotoğraf ayni zamanda Bandırma Belediyesi arşivinde yayınlanmakta. Cevabım bu çalışmamda yer almaktadır.

Ancak bu vesile ile, kendisine de mail olarak yazdığım üzere, posta vapurlarının en sık uğrak yaptığı iskelelerden biri Bandırma İskelesi idi. Bandırma özeli açısından Nostajli olarak tanımlanan pek çok eski Bandırma fotoğrafları olmalıdır. “Kemal” Vapuru Türk Armatörleri tarihinin unutulmaz isimlerinden olan Trabzon’lu Sadıkzade Aslan Kaptan’a aitti.

Trabzon’lu Nemlizâdeler gibi Trabzon’lu olan Sadıkzâdeler tamamiyle armatörlüğü meslek edinmişlerdir. Gemilerinde 150 civarında mürettebat çalışırdı. Mürettebatın birkısmı Sadıkzâdelerin akrabalarından oluşuyordu ki, bu o dönemde tüm Karadenizli armatör ailelerinde görülen bir uygulamaydı. Sahip oldukları gemilerden Sakarya, Dumlupınar ve İnönü vapurlarında birinci, ikinci mevki yolcular için kamaralar ve salonlar mevcuttu. Diğer gemilerinde de yolcu taşımaya mahsus daha az sayıda kamara ve salon bulunuyordu. Sadıkzâde biraderlerin hususi forsu; beyaz zemin üzerine üç yatay kırmızı çizgi ve bunların üzerinde yeşil renkli bir çapa yeralırdı. Aynı fors gemilerinin bacalarına da işlenmiştir. Firmanın merkezi İstanbul, Sirkeci’deki Sansaryan Han 2. Kat ve Tel:1234 idi.

Ruşen, Fehmi, Rıza, Aslan, Hüseyin, Nâzım ve Cafer isimli yedi kardeş olan Sadıkzâdeler biraderlerden Cafer Kaptan genç yaşta vefat etmiştir. Kurdukları “Sadıkzâde Biraderler ve Şürekası” firmasını bizzat bu kardeşler yönetmiş, gemilerinde kaptan olarak görev almışlardır. Diğer kardeşleri yazıhanede muhtelif sorumlulukları üstlenmişlerdir.

Sadıkzâde ailesinin lideri durumunda olan Sadıkzâde Aslan Kaptan Milli Mücadele yıllarında Trabzon ve Rize’de milis kuvvetleri içersinde yeralarak, Mustafa Kemal Paşa’nın mücadelesine katıldı. Milli Mücadele yıllarından önce Rusların Karadeniz sahillerine olan taarruzlarına karşı oluşturulan mahalli milis teşkilatında kardeşleriyle çarpışmalarda yeraldı.

Karadeniz’in hırçın dalgalarına göğüs germesini ve denizlerle mücadeleyi de pek ustalıkla bilen Sadıkzâde Aslan, bu mahareti nedeniyle, yörede “Kaptan Aslan” olarak tanınmıştır. Tüm hayatını gemilerine ve denize adamıştır. Tam anlamıyla Karadenizli bir deniz aşığıydı ve gemilerinde vakit geçirmekten büyük haz duyardı. Aile olarak zamanla Beşiktaş Serencebey’e yerleşmişlerdir. Serencebey Yokuşu’ndaki Sadıkzâde Konağı aynı zamanda akrabaların olduğu kadar, resmî ekânın da sohbet amacıyla buluştukları bir mekan olurdu. Günümüzde “Sadıkoğlu Çıkmazı” olarak anılmaktadır.

Armatör Suat Sadıkoğlu’nun köşkü de Ortaköy yamaçlarındaydı. Boğaz köprüsü inşa edilirken istimlak edilmiştir. Daha önceki yıllarda Yeşilçam filmleri için kapısını ardına kadar açık tutardı. Türk filmleri içersinde Zeynep Değirmencioğlu’nun “Hayat Sevince Güzel” filmi de bu köşkte çekilmişti. 21 Aralık 1960 Çarşamba günü müptela olduğu amansız hastalıktan kurtulamayarak Hakkın rahmetine kavuşmuştur. Cenazesi 22 Aralık 1960 Perşembe günü Serencebey’deki Sadıkzâde Konağı’ndan alınarak Beşiktaş Sinan Paşa Camii’nde kılanan öğle namazını müteakip Feriköy’deki aile mezarlığına defnedilmiştir.

25 Kasım 1982 günü vefat eden Aslan Sadıkoğlu ise Rize eşrafından Hüseyin Kaptan ile Mehveş Hanım’ın oğluydu. Kardeşleri Rıza Sadıkoğlu ve Hafize Kolçakoğlu olup, Sadık Sadıkoğlu ve Fethiye ve Sedat Sadıkoğlu’nun ağabeyi idi. Eşi Fürüzan Sadıkoğlu, çocukları Demirhan Sadıkoğlu, Ümran Yalkın, Canan Sadıkoğlu idi. Fuat, Suat Sadıkoğlu, Sudi Sadıkoğlu ve Suzan Çolakoğlu’nun eniştesi oluyordu. Cenazesi 26 Kasım 1982 Cuma günü Teşvikiye Camii’nde kılanan öğle namazını müteakiben Zincirlikuyu Asri Mezarlığı’na defnedildi. Meşrutiyetten önce yelkenli gemilerle Karadeniz, Marmara ve Akdeniz’de milli iskeleler arasında gazyağı, kereste başta olmak üzere, sair eşya taşımaları yaparlardı. 1917’de satın alarak “Yeni Dünya” adını verdikleri 1,000 tonluk posta vapuruyla yolcu ve yük taşımacılığına başladılar ve bu gemi İstanbul ile Karadeniz iskeleleri arasında seferlere verildi. Bu geminin ardından satın aldıkları gemiye “Aslan” adını vermişlerdir. “Yeni Dünya” Ruslarla olan savaşta Rus savaş gemileri tarafından Nevabesa yakınlarında batırılmıştır.

Sahip oldukları gemiler şunlardı;

• 3,300 dwt’luk “Sakarya” posta vapuru 1888 Hamburg inşaydı. Azami sürati 12 knots ve mürettebatı 30 kişiydi.

• 3,000 dwt’luk “Dumlupınar” posta vapuru 1888 İngiltere inşaydı. Azami sürati 10 knots ve mürettebatı 25 kişiydi.

• 2,800 dwt’luk “Kaplan” posta vapuru 1890 İtalya inşaydı. Azami sürati 10 knots ve mürettebatı 25 kişiydi. Aslan Sadıkzâde (Aslan Nâzım Kaptan) annesi, babası Hacı Aslan ve kızkardeşiyle Trabzon’daki çocukluk yıllarında.

• 2,600 dwt’luk “Sadıkzâde” posta vapuru 1903 İtalya inşaydı. Azami sürati 9 knots ve mürettebatı 25 kişiydi.

• 2,200 dwt’luk “İnönü” posta vapuru 1891 İngiltere inşaydı. Azami sürati 10 knots ve mürettebatı 25 kişiydi.

• 7,345 dwt’luk “Hüseyin Kaptan” posta vapuru 1909 ABD inşaydı. Azami sürati 12 knots ve mürettebatı 25 kişiydi.

• 2,600 dwt’luk “K.Sadıkoğlu” gemisi 1903 İtalya inşaydı. Azami sürati 9 knots ve mürettebatı 25 kişiydi.

• 4,428 dwt’luk “Kervan” gemisi 1903 İngiltere inşaydı. Azami sürati 12 knots ve mürettebatı 25 kişiydi.

• 800 dwt’luk “Aslan” posta vapuru 1880 İngiltere inşaydı. Azami sürati 19 knots ve mürettebatı 20 kişiydi.

• 1,028 dwt’luk “Kemal” posta vapuru 1878 İngiltere inşaydı. Azami sürati 10 knots ve mürettebatı 20 kişiydi.

Aslan Sadıkzâde (Aslan Nâzım Kaptan) annesi, babası
Hacı Aslan ve kızkardeşiyle Trabzon’daki çocukluk yıllarında.

Sakarya vapuru 1930 ve sonrasında Sadıkzâde Biraderler grubunda “Karadeniz Postası” olarak tarifeli seferler yapmaktaydı. Sirkeci Rıhtımından hareket eden Sakarya, Zonguldak, İnebolu, Ayancık, Samsun, Ordu, Giresun, Trabzon, Sürmene, Rize iskelelerine uğrar ve avdet ederdi. Kemal vapuru ise “Sadıkzâde Aslan Kaptan Vapurları” olarak Sirkeci Rıhtımı’ndan hareketle, Çanakkale, İzmir, Fethiye, Güllük, Antalya ve Mersin iskelelerine uğrar ve aynı iskelelere uğrayarak Sirkeci’ye dönerdi. Sadıkzâde Biraderlerlerin şirket adresleri; Sirkeci Yalı Köşkü Caddesi Alâiye Han Birinci Kat’taki Sadıkzâde Nâzım Biraderler Vapur Acentesi idi. Sakarya Vapuru için ise Sirkeci’de Meymenet Hanı adres verilmekteydi.

S.S Hüseyin Kaptan 7,345 dwt. olan Hüseyin Kaptan, 1919 yılında Hog Island, Philedelphia’da American International Shipbuilding Corp. kızaklarında ABD Deniz Ulaştırma Komutanlığı namına “Lone Star” adıyla inşa edildi. Gemi New York merkezli Independent Steamship Co. ve Red Star Line, United American Line, H.F. Hubele Co., American Delta Line, American Dispatch Line ve Gulf Brazil River Plate Line şirketleri tarafından çalıştırıldı. • 1929’da Missisipi Shipping Co.’ya satıldı ve gemiye “Saugerties” adı verildi. • 1935’de aynı şirket tarafından adı “Delalba” olarak değiştirildi. • 1940’da States Marine Corp., New York’a satıldı ve yeniden “Lone Star” adı verildi. • 1947’de New York merkezli General Shipping Corp.’a satıldı ve “ Ocean Trader” adı verildi. • 1949’da Rıza ve Aslan Sadıkoğlu Kom. Şti.’ye satıldı ve “Hüseyin Kaptan” adı verildi.

S.S.Preveze Falmouth merkezli ,R. B. Chellew Steam Navigation Co., adına Sunderland, J.Priestman Tersanesi’nde 1923/1924 yıllarında inşa edilen “Penhale” isimli 4,071 grt. genel yük gemisi Ocak 1924’de hizmete girdi. • 1954’de Sadıkzâde Ruşen firmasına satıldı ve “Preveze” adı verildi. • Şubat 1962’de Krapanj’daki Sibenik geri dönüşüm tesislerinde söküldü

S.S Kervan • İlk adı Tregothnan olan S.S Kervan, J Readhead & Sons şirketi adına 12 Mart 1903 tarihinde South Shields tezgahlarından denize indirildi ve 20 Nisan 1903’de hizmete girdi. Kızak Numarası 368’dir. • 4,428 grt., 1,983 nrt ve boyutları 323.0 x 47.1 x 23.7 ft’dir. J. Readhead & Sons imalatı olan ana makinesi 3 genişlemeli (24, 40 & 64 x 42ins), 281nhp, azami seyir sürati 12 konts’du. Sac gövdeli olan Tregothnan Register No’su 115646’dır. • 20 Nisan 1903’de Hain Steamship Co. Ltd. St.Ives adına sefere çıktı. • 1923’de Strick Line Ltd, St.Ives ve 1926’da Dwina Ltd. Müdürü FC Strick, St.Ives 1928’de SAM Killinbeck (M. Xydia, Müdür), St.Ives, tarafından işletildi. • 1932’de Samy Khouri (Costi Xydia & Son, müdürler) İskenderiye, Mısır’a satıldı. • 1935’de Basile Sapovalos, Pire’ye satıldı. • 1939’da Palestine Transport & Shipping Co. Ltd’ye, Hayfa satıldı ve “Haifa Trader” adı verildi. • 1941’de Irish Shipping Ltd, Dublin’e satıldı ve “Irish Larch” adı verildi. • 1949’da Mehmet Hilmi Daregenli Vapurculuk Şti./İstanbul’a satıldı ve “Sabah” adı verildi. • 1953’de Fuad Muradoğlu ve Hilmi Daregenli Vapurculuk Şti. ortaklığına geçti. • 1958’de Sadıkzâde Nâzım Oğulları Vapurculuk Koll. Şti’ne satıldı ve “Kervan” adı verildi. • 27 Temmuz 1961’de hurdaya çıkartıldı .

S.S Umran • İlk adı “Empire Nairobi” olan “Umran” şilebi, 10,497 dwt’luk Empire sınıfı gladoralı genel yük gemisi olarak 12 Şubat 1945 ayında Short Brothers Ltd/Sunderland adına inşa edildi. • Rıza ve Aslan Sadıkoğlu şirketinin Umran adını verilen ikinci gemisidir. • 1946’da Dower Hill Steamship Co. Ltd’ye satıldı ve Dower Hill adı verildi. Gemi CSM - Counties Ship Management Co. Ltd’ne verilerek çalıştırıldı. • 1951’de Compagnia Navigazione Castellana SA./ Panama kayıtlı İtalyan şirketine satıldı ve “Basil” adı verildi. • 1954’de British Steamship Co. Ltd. satın aldı, İngiliz gemi siciline kaydederek “Ravenshoe” adı verildi • 1960’da Plate Shipping Co. SA/Panama’ya satıldı ve “Plate Shipper” adı verildi. • Bu sürede Yunan gemi siciline kayıtlı olarak Yunan bayrağıyla Londra merkezli PB Pandellis Ltd işletmesinde çalıştırıldı. • 1961’de Rıza ve Aslan Sadıkoğlu şirketine satıldı ve “Umran” adı verildi. • 1966’da Lütfi Yelkenci ve Mahdumları Donatım İştiraki’ne satıldı ve “Tan 2” adı verildi. • 7 Eylül 1968’de İstanbul Haliç’te hurdaya çıkartıldı.

S.S Suat - (Ex - Fasano; Ex - Saint Antonio; Ex - Balbam; Ex - Vefa; Ex - Suat) • 1886 Bute Shipbuilding Engineering & Drydock Co. Ltd. inşa olan 2,073 dwt.’luk “Fasano” isimli genelyük gemisi Tam boy 240.9 ft. Kaimeler arası genişlik 33.1 ft. ve derinlik 18.0 ft. idi. 2 genişlemeli ana makinesi 173 nhp güç üretiyordu. • 1930 yılına kadar iki kez eldeğiştirdi ve “ Saint Antonio” ve “Balbam” adlarını aldı. • 1930’da Barzilay & Benjamen Vapurculuk tarafından satın alınarak “ Vefa” adı verildi. • 1934’da Sadıkzâde Nâzım Kaptan satın alarak “Suat” adını verdi. • 1937’de muhtemelen soyadı kanunu etkisiyle geminin adı “Suat” olurken şirketin adı Nâzım Sadıkoğlu olarak kayıtlarda yenilendi. • 1945 yılına kadar Lloyd’s Register kayıtlarında bu şekilde yeralan gemi, 1945 sonunda hurdaya çıkartılarak söküldü.

S.S C. Sadıkoğlu Kemal Sadıkoğlu’nun büyük oğlu Celal Sadıkoğlu’nun adını verdiği 1917 inşa “C. Sadıkoğlu” genel yük gemisi İngiliz Hugh Hoghart & Co. şirketinden satın alınmıştır. • Hugh Hogarth & Co. filosundaki gemilerden Türk armatörlük firmasına satılan ilk gemi olan “Baron Inchcape” bu isimdeki dört geminin ikincisidir ve “C. Sadıkoğlu” adını almıştır. • 7,005 grt., 10,087 dwt. olan gemi 1952 yılına kadar “Baron Line” hattında çalıştırıldı. • 1952’de Kemal Sadıkoğlu tarafından satın alınarak “C. Sadıkoğlu” adı verildi. • 1959’da adı “Titaş” olarak değiştirildi. • 1962’de adı yeniden değiştirilerek “Kaptan Aslan” oldu ve 1969’da hurdaya çıkartıldı.

SS Hüseyin • İlk adı “Baron Graham” olan 1925 inşa 3,242 grt.’lik gemi 1950’de Alman armatörlük firmasına satılmış ve “Hermann Schulte” adını almıştı. • 1954’de Türk armatörlük firmasına satıldı ve “Hüseyin” adı verildi. • 1958’de Halis Kalkavan’a satıldı ve “Halis Kalkavan” adı verildi.

Kaptan Aslan Sadıkoğlu ve onur misafiri Ferik Fahrettin Altay Paşa, ailenin bir nişan töreninde. Kaynak:Aslan Nuri Meserretçioğlu aile arşivi. Kurtuluş Savaşı’nın öndegelen komutanlarındı. İzmir’de Başkomutan Mareşal Gazi Mustafa Kemal Paşa’yı süvari birlikleriyle karşılamıştı. Büyük Taarruz’daki başarıları nedeniyle Ferik rütbesine terfi ettirilen Fahrettin Altay Paşa, Kaptan Aslan Sadıkoğlu’nun yakın arkadaşıydı ve mutlu günlerde de onur misafiri olarak yeralırdı.

Kemal Vapuru Bandırma İskelesinde- Kaynak:Ercan Akdoğan/ Bandırma Belediyesi arşivi. Lloyd’s Register of Shipping 1933-34 Yıllığı’nda “SS Kemal” hakkındaki sicil kadı. S.S Kemal -(Ex-Smyrna, Ex- Ourana, Ex.Lodore, Ex- Tangier) • 1878 Wigham Richardson & Co. Newcastle Low Walker Neptune Yard’da Kızak No.113 olarak inşa edilen inşa 656 grt. ve 815 dwt. olan genel yük gemisinin kızakran inme sırasındaki adı “Tangier” idi. • Tam boy: 200.2 ft. x Kaimeler arası genişlik: 28.3 ft. x Derinlik: 14.0 ft. idi ve J. Wigham Richardson & Co. Low Walker imalatı 2 genişlemeli buhar makinesiyle 99 nhp güç üretiyordu. • İlk armatörlük firması Liverpool’dan JP Smith idi.Ekim 1979’a kadar satış için bağlı bekletildi. •27 Ekim 1979’de Newcastle’den Fisher Renwick & Co. satın aldı. •1896’da İzmir’li armatör P.

Pantaleon tarafından Navigation Pantaleon adına satın alındı ve “Urana” adı verildi. •1913’de “Ourana” adı verildi. • 1929 yılında Sadıkzâde Aslan Kaptan tarafından satın alındı ve “Kemaliye” adı verildi. • 1929’da “Kemal” adı verildi. • 1934’de tüccar gemilerinin devletleştirilmesi uygulamasında Vapurculuk Türk Anonim Şirketi’ne devredildi. •1936’da Münakalat Vekaleti Devlet Denizyolları ve Limanları İşletme Genel Müdürlüğü’ne devredildi. • 1937’de Devlet Denizyolları İdaresi’ne devredildi. • 1938’de Denizbank Devlet Denizyolları İdaresi’ne devredildi. • 1940’de Denizbank TAO filosunda yer aldı. • Haziran 1954’de hurdaya çıkartıldı.

Name: LODORE launched as TANGIER Type: Cargo Ship Launched 12/09/1878 Completed: 10/1878 Builder: J Wigham Richardson & Co Yard: Neptune Yard, Low Walker Yard Number: 113 Dimensions: 656grt, 408nrt, 815dwt, 200.2 x 28.3 x 14.0ft Engines: C2cyl (26 & 46 x 30ins), 99nhp Engines by: J Wigham Richardson & Co, Low Walker Propulsion: 1 x Screw, 9.0knots (trials) Construction: Iron Reg Number: 80555 History: 27/10/1879 Fisher Renwick & Co, Newcastle 1896 Nav Orientale, Syrna (P Pantaleon, managers); renamed URANA 1913 Renamed OURANA 1921 Navigation Pantaleon, Syra; renamed SMYRNI 1929 Arslan Sadikzade;

renamed KEMAL 1936 Government of Turkey - Denizyollari Isletmesi, Istanbul 1938 Government of Turkey - Denizbank, Istanbul 1952 Government of Turkey - Denizcilik Bankasi TAO, Istanbul 06/1954 Hulked Comments: 12/09/1878: Launched as TANGIER for JP Smith, Liverpool 10/1879: Took nearly a year to find a new owner 1936: Over the next 18 years she was operated by various Government departments 06/1954: Sold and hulked at Istanbul Kaynak:Tyne Built Ships & Shipbuilders arşivi.