Kasımpaşa Yeniden Doğarken

Kasımpaşa Yeniden Doğarken
Divanhane, artık Cumhurbaşkanı Çalışma Ofisi ‘dir.
Yazan: Osman Öndeş (Araştırma Makalesi)

Yazımın bir başlığı “Kasımpaşa Yeniden Doğarken”.
Gerçekten de Kasımpaşa yeniden doğmaktadır.Tarihteki adıyla Kasımpaşa’daki Divanhane,
sonraları nice asırlar Bahriye Nezareti ve Türkiye Cumhuriyeti ile birlikte Kuzey Deniz Saha
Komutanlığı olmuş bu tarihî binanın benzersiz tarihi fırsatı yeniden değerlendirilebilir ve bu
devletin askeri denizcilik tarihine saygılı ve bu idrak içinde “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Divanhane ve Bahriye Nezareti Müzesi” olabilirdi. Artık Cumhurbaşkanı Çalışma Ofisi olarak restore edilmiş ve hizmete hazır hale getirilmiştir.

Ben Kuzey Deniz Saha Komutanlığı olduğu yıllara tanık oldum. Çok daha yakından tanıdığım;nOramiral Fahri Korutürk, Oramiral Celal Eyiceoğlu, Oramiral Bülent Ulusu,Oramiral Emin Göksan, Oramiral İrfan Tınaz, Oramiral Vural Beyazıt, sınıf arkadaşım Koramiral Mustafa Turunçoğlu bu tarihi binada komutanlık yaptılar.
Divanhane, mimari yapısı, bahriyeye ait resimlerle bezenmiş tavanları ve mobilyaları dahi tarihin hatta acı olaylarına tanık olmuş, Osmanlı İmparatorluğu Deniz Kuvvetleri’nin belleği, saygısı, tarihi idi. Daha da ötesi; Osmanlı Bahriyesi’nde efsaneleşmiş bir mabet gibiydi. Bizler de genç bahriyeliler olarak derin bir saygı ile mermer basamaklarından çıkar ve kocaman bir avluda soluk alır ve sonra yine ayni derin saygı ile Komutanlarımızın huzuruna çıkardık.

 
Divanhane restorasyon safhasında ve restorasyon tamamlandıktan sonra. I.Dünya Harbi yıllarında İstanbul’u işgal edenler, alay ederek, aşağılayarak Bahriye Nezareti’ni karargah olarak kullandılar.
Yıllarca tanıdığım, büyüğüm komutanlar sohbetleri sırasında bu muhteşem tarihi eserin“Osmanlı’da Divanhane oluşundan Bahriye Nezareti olarak görev yaptığı yılları aksettiren bir müze” görüşündeydiler.
Denizcilik tarihine saygılı Amerika Birleşik Devletleri’nde, İngiltere’de, Almanya’da, Fransa’da, İspanya’da, Portekiz’de, İtalya’da, Yunanistan’da, İsveç’te, Norveç’te, Finlandiya’da, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği’nden gelen Rusya’da, Avustralya’da vs. hep böyledir.
Bizim zamanımız olan; 1954 ve sonrası ise, XVIII Yüzyıldan beri gelen Kaptan-ı Derya Gazi Hasan Paşa Vakfiyesi (İnşaat tarihi 1782) Kalyoncu Kışlası içindeki cami bir ibadethane olduğu kadar, Türk-İslâm mimarisinin ve hat sanatının şaheser örnekleriyle bezenmişti.
Görev yaptığım senelerde gemide görevli olsak da, geçici görevle geldiğimizde bize, Kaptan-ı Derya Cezayirli Gazi Hasan Paşa emaneti olan “Kalyoncular Kışlası’nda kışlamamızın emredildiği zamanları da hatırlarım. Ahşap döşemelerin inanılmaz bir sessizliği vardı..Sanki leventler dolaşır gibiydi.
Bu kışlanın camisini da hatırlarım. Kaptan-ı Derya Cezayirli Gazi Paşa vakfı sayılan bu camiyi mazisiyle hatırlar hürmet ve saygı ile suskun kalırdık.
Değil ki; Kasımpaşa; asırlarca bahriyelilerin üssü ve bahriyeli ailelerin semti, muhiti oldu.
Makalemin başında yer alan fotoğrafa dikkatle bakınız; O fotoğrafta fark ettiğiniz her bina
Bahriyeye ve Bahriyelilere aittir. Aileler de çoğunlukla Kasımpaşa’da, ya da Fener, Balat’ta, Hasköy’de yaşadılar.

Kasımpaşa’da Cezayirli Gazi Hasan Paşa’nın vakfettiği “Kaptan-ı Derya” çeşmesinin kitabesinin üstündeki alınlıkta; kalyonların kıç sancak iskele ve vasat fenerlerinin şekli kabartma olarak işlenmiştir. İlgisizlik ve maziyi idrakten yoksun olanların ihmali ile bu muhteşem çeşme de yola gömülmüş halde iken. Fakat yine de Kasımpaşa asırlarca bahriyelilerin semti olarak var olmuştur.

Cezayirli Gazi Hasan Paşa “Kaptan-ı Derya Çeşmeleri” adıyla kayda aldığım o müstesna çeşmeleri vakfetti. Saka gediği olmasını reddederek mahallelinin susuzluğuna çare oldu, derman oldu.
Divanhane’yi, Gazi Hasan Paşa Kışlası’nı, Bahriyedeki yıllarımda nice defalarla sağlık muayenesine gönderildiğimiz, müze kavramında bir külliye olarak ülke kültürüne, tarihine kazandırılması beklenirken, isminin dahi değiştirilmesini asla kabul edemediğim, Kasım Paşa Deniz Hastanesi ’nin heybetini ve mermer basamaklarına kadar dalga dalga yayılan Cezayirli Gazı Hasan Paşa’nın ruhunu asla unutmadım.

Kasımpaşa; Türk Bahriyelileri için Osmanlı’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne özünü, sevgisini artırarak özlem olmaya, saygıyla, sevgiyle hatırlanmaya devam etti.
Kuzey Deniz Saha Komutanlığı olduğu yıllarda Tersane Konferansı’nın yapıldığı salon.

Bu muhteşem tarihi bina “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Divanhane ve Bahriye Nezareti Müzesi” olarak tüm milletimize, devletimize armağan edilebilir ve Dünya kültür mirası arasında haklı yerini alabilirdi.
Tarihçi Prof. Dr. İdris Bostan; “Denizlere egemen olmuş... Akdeniz Coğrafyası merkezli dünyanın en etkin... devletinin ve milletinin kendi geçmiş düzeyini temsil eden iyi planlanmış, müzecilik kurallarına uygun...geçmişte nasıl denizci millet olduğunu gösteren..” ifadesi ile “Denizcilik Müzesi” projesi önerisini seneler öncesinde anlatmıştı.
Bu sözleriyle Haliç’teki tersaneleri bir bütün olarak görüyordu.
Artık bunlar mazide kalmıştır.

Osmanlıyı yıkan kışkırtma
Tersane Toplantısı (23 Aralık 1876) Kasımpaşa
Bahriye Nezareti Binası’nda yapılıyor
İstanbul Toplantısı (Tersane Konferansı), 1875’te Hersek ayaklanmasıyla başlayıp bir yıl sonra Bulgar ayaklanması ve Osmanlı-Sırp, Karadağ savaşlarıyla devam eden Balkan bunalımını görüşmek üzere Divanhane’de yapılmıştır.
Osmanlı Devleti’nin yıkılışına çok acı bir dönüm noktası Tersane Toplantısı sonunda kaydedildi. İngiltere’yi Lord Salisbury ve Sir Henry Elliot, Fransa’yı Kont Bourgoing ve Kont Chaudordy, Avusturya-Macaristan’ı Kont Zichy ve Baron Calice, Rusya’yı İgnatyev, İtalya’yı Kont Corti, Almanya’yı Baron Werther, Osmanlı Devleti’ni de Hâriciye Nâzırı Saffet Mehmed Esad Paşa ile Berlin Elçiliği’nden Şûrâ-yı Devlet reisliğine getirilen İbrâhim Edhem Paşa temsil etti.

Ciddi bir müzakere konusu bile edilmeyen Türk önerileri, toplantının göstermelik bir konusu olarak kaldı. Dolayısıyla büyük devlet temsilcileri Türk tekliflerini reddedip toplantının bittiğini ilân etti ve daha önce kararlaştırıldığı gibi yerlerine birer maslahatgüzar bırakarak şehri terk ettiler. Böylece İstanbul-Tersane Toplantısı sona ererken gelecekteki Osmanlı-Rus savaşının kapısı da aralanmış oluyordu..Kaynak:İslâm Ansiklopedisi. Konu Müellifi: Mithat Aydın. Sırbistan ve Karadağ için bağımsızlık kararı alınmış ve Bulgaristan ve Bosna-Hersek‘e özerklik verilmesi kararlaştırılmıştı.
Osmanlı İmparatorluğu'nda
Bahriye Nezareti veya Bahriye Nazırlığı,
Osmanlı Deniz Kuvvetleri’nden sorumlu bakanlığa verilen isimdir.
Osmanlı Devleti'nin kuruluş yıllarından başlayarak 1867 yılına gelinceye kadar Osmanlı
Donanması'nın en yüksek derecedeki sorumlusu Kaptan-ı Derya idi. Ancak 1867 yılında yapılan reformlarda Heyet-i Vükela, yani Bakanlar Kurulu oluşturulmasına karar verildi. Bu kurulda Osmanlı Donanmasını temsil etmek üzere de Bahriye Nazırlığı kuruldu. İlk önceleri Kaptan-ı Deryalık görevini de Bahriye Nazırı yürütmekteydi. Ancak daha sonraları tekrar Bahriye Nazırı’nın altında görev yapan bir Kaptan-ı Deryalık kurumu oluşturuldu.
Osmanlı Bahriye Nezareti’nin binası İstanbul'un Kasımpaşa semtinde Kuzey Deniz Saha
Komutanlığı olarak kullanılmakta olan binaydı. 1922 yılında Bahriye Nazırlığı’nın işlevi son buldu.
Kasımpaşa Deniz Hastanesi Günümüzde
Kuzey Deniz Saha Komutanlığı olmak üzere
Restore edildi.
AA’nın 31 Ekim 1924 tarihli basın duyurusunda “”Osmanlı Donanması’nda bir süre askeri eğitim
amaçlı kullanıldıktan sonra savaşlarda yaralanan askerlere şifa dağıtan, 186 yıllık Kasımpaşa Askeri Deniz Hastanesi restorasyonu ardından yeniden Türk Donanması’nın hizmetine girecek.”
deniliyordu.

  
Kasımapaşa Deniz Hastanesi Kuzey Deniz Saha Komutanlığı olmak üzere restore edilirken. Kaynak: Fotoğraf: Abdulhamid Hoşbaş/AA
Haberde hastanenin tarihçesi veriliyor ve şöyle deniliyordu; “Kuzey Deniz Saha Komutanlığı’nın karargahı olarak kullanılmak üzere 2021 yılında Milli Savunma Bakanlığınca teslim alınan yaklaşık 20 bin metrekarelik alanda, İstanbul Valiliği Yatırım İzleme ve Koordinasyon Başkanlığı tarafından restorasyon çalışmasına başlandı.“Restorasyonun 1. etabı kapsamında, H blok yapısının, er yatakhane ve yemekhane binası olarak kullanılacak şekilde mimari projeleri hazırlandıktan sonra tadilat ve yenilenmesi tamamlanıp, geçen yılın haziran ayında Kuzey Deniz Saha Komutanlığına teslim edildi.
Kuzey Deniz Saha Komutanlığı binası olarak kullanılacak ve parsel alanında bulunan en eski yapı olan D blok ile Karargah Destek Kıtalar Komutanlığı binası olarak kullanılacak, parsel alanında bulunan ikinci eski yapı olan B bloktaki restorasyon çalışmaları ise devam ediyor.
Restorasyonun 2'inci etabında sona yaklaşıldı.

“İkinci etap çalışmaları kapsamında Haziran 2023'te D blok yapısının, Mart 2024'te de B blok ve hamam yapısının tadilat restorasyon projelerinin onayının Kültür Varlıkları Koruma Kurulundan alınarak çalışmalarına başlandığına dikkati çeken Serdar Sarıgül, “Normal süremiz 2025 Ekim iken bu yıl sonuna bu alanı komple hazırlayıp Kuzey Deniz Saha Komutanlığı’na teslim etme gibi bir hedefimiz var. Çalışmalarımız da bu yönde devam ediyor.”diye bilgi verdi.

XVIII.Yüzyıldan XXI.Yüzyıla kadar Divanhane - Bahriye Nezareti ve
Kuzey Deniz Saha Komutanlığı olan tarihi binaya ait fotoğraflar.

Kasımpaşa’daki eski Divanhane- Bahriye Nezareti, Kuzey Deniz Saha Komutanlığı
artık Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın Çalışma Ofisi olmuştur.
Haliç’in kıyısına yer alan ve uzun yıllar Kuzey Deniz Saha Komutanlığı karargâhı olarak kullanılan tarihi Divanhane binası restorasyonu ihalesi 2016 yılında faaliyete geçen Valdos Yapı Restorasyon İnşaat A.Ş’ye verilmişti. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Divanhane binasının da yer aldığı toplam 30 bin metrekarelik bir alanın imar planını değiştirmişti. Tarihi bina 2022 yılında Milli Savunma Bakanlığı’ndan Cumhurbaşkanlığı’na tahsis edildiği bilinmekte.

Güney Batı Köşesi Grafik Tasarımı-  Kaynak: Sembol İnşaat

Cumhurbaşkanı Erdoğan da restorasyon çalışmalarını 2021 ve 2022 yılında yerinde incelemişti. Basındaki haberlere göre; İstanbul Kasımpaşa’da bulunan Divanhane Binası İstanbul’un fethinden itibaren Osmanlı Donanmasının inşa edildiği ve yönetildiği Haliç’in kuzeyinde Kasımpaşa semtinde bulunmaktadır.
En son Kuzey Deniz Saha Komutanlığı olarak hizmet veren bina Balyanlar tarafından 1860’lı yıllarda inşa edilmiş ve aynı yere yapılan 5. Divanhane Binası olarak Bahriye Nezareti Binası olarak kullanılmıştı.
Söz konusu binanın yanında Karakol Binası da bulunmaktadır. Yapılara ait rölöve, restitüsyon ve restorasyon projeleri hazırlanmışmış ve İstanbul 2 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulundan ve TCMB Milli Saraylar İdaresi Başkanlığından onaylatılmıştır. Çok zorlu geçen 2 yıllık restorasyon uygulaması sırasında İşveren firmaya uygulama müşavirliği hizmeti verilmiştir.
2023 tarihi Proje Hakkındaki bilgilerde İşveren Sembol İnşaat-Tersane İstanbul ve Durum maddesinde “Tamamlandı” yazılıdır.

Divanhane-Bahriye Nezareti Binası
Divanhane oluşundan Bahriye Nezareti olduğu son seneye kadar bu komutanlıkta; 1867 yılından itibaren, 1922 yılı Kasım ayı sonuna kadar;
İsmail Hakkı Paşa (1867-1868)
Mahmud Nedim Paşa (1868-1871)
Abdülhamid Ferid Paşa (1871)
Fosfor Mustafa Paşa (1871-1872)
Hasan Samih Paşa (1872)
Moralı İbrahim Paşa (1872)
Ahmed Esad Paşa (1872)
Fosfor Mustafa Paşa (1872)
Mehmed Namık Paşa (1872-1873)
Hüseyin Avni Paşa (1873)
Hasan Rıza Paşa (1873)
Kayserili Ahmed Paşa (1873-1875)
Ahmed Esad Paşa (1875)
Mehmed Rauf Paşa (1875)
Hasan Rıza Paşa (1875)
Mehmed Namık Paşa (1875)
Hasan Rıza Paşa (1875)
Derviş İbrahim Paşa (1876)
Abdülkerim Nadir Paşa (1876)
Kayserili Ahmed Paşa (1876-1877)
Mehmed Rauf Paşa (1877)
İngiliz (Eğinli, Büyük) Said Paşa (1877-1878)
Moralı İbrahim Paşa (1878)
Ahmed Vesim Paşa (1878-1879)
Rasim Paşa (1879-1881)
Bozcaadalı Hasan Hüsnü Paşa (1881-1882)
Ahmed Ratip Paşa (1882)
Bozcaadalı Hasan Hüsnü Paşa (1882-1903)
Mehmed Celaleddin Paşa (1903-1907)
Hasan Rami Paşa (1907-1908)
Alizoti İbrahim Halil Paşa (1908)
Arif Hikmet Paşa (1908-1909)
Hüseyin Hüsnü Paşa (1909)
Ali Rıza Paşa (1909)
Emin Paşa (1909)
Arif Hikmet Paşa (1909-1910)
Alizoti İbrahim Halil Paşa (1910)
Salih Hulusi Paşa (1910)
Mahmud Muhtar Paşa (1910-1911)
Hurşid Paşa (1911-1912)
Mahmud Muhtar Paşa (1912)
Çürüksulu Mahmud Paşa (1913-1914)
Cemal Paşa (1914-1918)
Rauf Bey (1918)
Ali Rıza Paşa (1918-1919)
Mehmed Şakir Paşa (1919)
Ahmed Avni Paşa (1919)
Salih Hulusi Paşa (1919-1920)
Mehmet Esat Paşa (1920)
Kara Mehmed Said Paşa (1920)
Çakacı Ahmed Hamdi Paşa (1920)
Salih Hulusi Paşa (1920-1921)
Çürüksulu Ziya Paşa (vekil) (1921)
Salih Hulusi Paşa (1921-1922)
Bahriye Nazırı olarak görev yaptılar.

Kasımpaşa’daki Kuzey Deniz Saha Komutanlığı Karargahında görev yapan
Kuzey Deniz Saha Komutanı amiraller şöyle idi;
Amiral Mehmet Ali Ülgen,
Amiral Sadık Altıncan,
Amiral Fahri Korutürk,
Amiral Salih Zeki Özak,
Amiral Necdet Uran,
Amiral Celal Eyiceoğlu,
Amiral Kemal Kayacan,
Amiral Hilmi Fırat,
Amiral Bülent Ulusu,
Amiral Nejat Tümer,
Amiral Zahit Atakan,
Amiral Emin Göksan,
Amiral İrfan Karabulut,
Amiral İrfan Tınaz,
Amiral Vural Beyazıt,
Amiral Mustafa Turunçoğlu,
Amiral Güven Erkaya,
Amiral Salim Dervişoğlu.
****