Kalyon Topları Yok Oldu, Gitti…

Bir zamanlar dünyanın en büyük kalyonu Mahmudiye (I) kalyonu idi. 3 sıra sancak bordada, 3 sıra iskele bordada kaval toplar mevcuttu. Mahmudiye kalyonu XIX. yüzyılda devrinin en büyük kalyonu olup adını Osmanlı Padişahı 2. Mahmut'tan almıştır. İstanbul'da Tersane-i Amire'de Türk mühendis ve işçileri tarafından 1828 yılında inşa edilmiştir. Üç direkli, üç ambarlı 1280 mürettebat ile yönetilen kalyon, tek bordasından bir defada 1527 gülleyi kaval toplarıyla atabilmektedir. Kalyonun ''Gazi'' olarak anılmasının sebebi 1853-1856 Kırım Savaşı'nda ki Sivastopol kuşatmasında elde ettiği başarıdır. 1874 yılında hizmet dışına ayrılmıştır.

Bir zamanlar dünyanın ikinci büyük kalyonu sonradan buharlıya çevrilen Kosova kalyonuydu. 

Haliç’te önce tüm donanımı (arması) sökülerek maaş olarak verilen kalyonların kaval topları, yakın zamana kadar İzmir’in başta Alsancak rıhtımında sıra sıra baba yerine kullanılan kaval toplardır.

İzmir sahili doldurulup yol genişletme çalışması yapılırken İzmir Büyükşehir Belediyesi’ne birkaç defa telefon açtım. ‘’Sahilde baba olarak kullanılan çektirme ve takaların, kıçtan kara bağlanan ve aborda olan gemilerin bağlandığı, sizin baba olarak gördüğünüz kaval topları hurdaya göndermeyin, sizlere kalyon top kundağının resimlerini çizip göndereyim. Kaval toplarını imal edeceğiniz ahşap kundaklarına yerleştirin. İzmir’de önem arz eden noktalara koyunuz ve sergileyiniz.’’ dedim.

İzmir Belediyesi Halkla İlişkiler Müdürü beni masal dinler gibi dinledi. ‘’Yetkililere ileteceğim.’’ dedi. O yıllarda Deniz Ticaret Gazetesi İzmir Bölge Temsilcisi olan uluslararası platformlarda da tanınan arkadaşım M. Selim San’dan konuyu takip etmesini ve izlemesini rica ettim. Selim'de, bende hiçbir sonuç elde edemedik. 

Kalyon kaval toplarının çoğunlukla baba olarak kullanıldığı şehrimiz maalesef İzmir’di!

Gelelim İstanbul’a…

İstanbul’da Beşiktaş ilçesine bağlı Ortaköy Mahallesi vapur iskelesinin bulunduğu meydanda baba olarak kullanılan birkaç tane kaval kalyon topu vardı. Akıbetini bilen yok. Manşet fotoğrafımızda gördüğünüz, baba olarak kullanılan kalyon topu ise günümüzde hala yanaşma rampası bulunan eski İstinye Paşabahçe arabalı vapur iskelesine yakın bir noktada bulunmakta idi. Onunda akıbeti meçhul.

Günümüzde İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin işletmesinde bulunan Haliç Tersanesi’nde ki kuru havuzların bir tanesinin kenarında mevcuttur. Kuvvetli ihtimal aynı yerde kaval kalyon topu, baba olarak görevini sürdürmektedir.

Asar-ı Tevfik 

• Üstteki çizim; Asar-ı Tevfik'in yelkenli olduğu dönemde ki yan genel görünüm planı
• Alttaki çizim; Asar-ı Tevfik'in tadilat ile zırhlı haline getirilmeden önce hazırlanan yan genel görünüm planı

Asar-ı Tevfik / 1895 - İstanbul

Fotoğraf: Ahmet Güleryüz arşivi

Asar-ı Tevfik /  Balkan Harbi döneminde Marmara Denizi Şarköy önlerinde

Fotoğraf: Bernd Langensiepen

Fotoğrafta gördüğünüz Osmanlı donanmasının yenilenmesi aşamasında İtalya’ya gönderilerek hantal zırhlılar haline getirilen zamanın savaş gemilerine ait olup sökülerek maaş olarak verilen, donanmadan eritmeye giden toplardır. Bunlardan az sayıda müzelerde bulunmaktadır.

Anadolu Feneri’nin uç noktasında, fenerin dibinde bulunan  Boğaz’ın girişini kontrol altında tutan birliğin önündeki kayalıklarda bir zamanlar 8-10 parça kaval topun adeta aşağıya kayaların üzerine yuvarlandığını, itildiğini bizzat tesbit ettim.

İlhami Erdil’in Deniz Kuvvetleri Komutanı olduğu dönemde R. Cem Gürdeniz’e (Kıdemli Albay) telefonla topların durumunu anlattım. R. Cem Gürdeniz topları oradan aldırdı. Muhtemelen müzelerde yerini almıştır.

Yazı: B. Hulusi Gürbüz 

07/11/2022

Fotoğraflar: Yelkencinin Gazetesi Arşivi

Faydanılan Kaynak: Osmanlı Donanması / Denizler Kitabevi