Benzersiz renkleriyle, sanatçı Melek Celal Sofu ve Villa Wohl

Durmadan deniz ticareti veya gemi inşa sanayi konularındaki haberlere ve makalelere hiç olmaz ise ressam Melek Sofu öyküsü ile bir ara verelim diyorum. Sonra yine yolunuza devam edersiniz.. Vakıa bu makalemde adı geçen Moda’daki Villa Wohl, Alman Max Wohl’un eviydi. Max Wohl Osman donanmasına Almanya’dan satın alınan harp gemilerinin satın alınmasında aracı olarak yer aldı ve hayli yıllar Moda’da yaşadı. Almanya Bremerhaven’de olan Shichau Seebeckwerft -SSW Gemi İnşa Tersanesi/ Şirketi’nin Türkiye’deki temsilcisi olduğunu tespit ettim. İşyeri ise Karaköy’deki hanlardan birindeydi. (Kaynak: Türk İnkilap Tarihi Enstitüsü Tite- A Kataloğu Sıra 598. 2013).

Moda hakkında yazılmış ve yayınlanmış pek çok değerli makale vardır, eserler
 mevcuttur. Moda’da geçen elli yıllık yaşantımın öyküsü, Tarihçi Kitabevi
tarafından “Modalı Vitol Ailesi” başlığıyla yayınlanmıştı. Aradan yıllar geçti. ve
ben yine bu konuda çok kapsamlı bir çalışma sürdürüyordum. Bu
çalışmalarıma “Kadıköy’ün Güngörmüş Sayfiyesi Moda” başlığıyla
yayınlanmıştır.
Israrla belge araştırması yapmaktaydım. Çok heyecan verici belgeler ve
fotoğraflar da buldum. Bunlar eserimde yer aldı.
Melek Sofu ve Celal Sofu’nun yaşadığı villanın kartpostalı bir bilinmezi
açıklamakta. Bu çalışmalarım sayesinde Villa Wohl’ün sahibinin kim olduğunu
ortaya çıkarttım.

1935 yılında kurulmuş Moda Deniz Klübü’nün ilk binası da Melek Celal Sofu’ya
aitti. Vefatından sonra oğlu Ziya Sofu tarafından satıldı.
Melek Celal Sofu, Moda Parkı’na çapraz köşede bahçe içinde çok endamlı bir
köşkte otururdu. İyi havalarda hergün Moda parkı önündeki deniz kenarında
yürürdü. Arkasından şoförlü bir araba ona eşlik ederdi.
Gerçek Moda’lı diyeceğim, Aroma AŞ’nın kurucu başkanı Murat Yasa, Melek
Celal Teyze’yi şöyle anlatmıştı; “Dedem Ferit Yasa hasta iken Madame Adrian
isimli bir hasta bakıcısı varmış. Dedem vefat ettikten sonra, Madame Adrian
Melek Celal Sofu Hanım’ın yanında çalışmaya başlamış. Melek Celal sofu
hergün öğleden sonra istirahata çekilirmiş, uyuduğu sürece kimsenin evde
dolaşmasını istemezmiş. Zavallı Adrian bu sürede balkonda otururmuş.
Melek Celal Sofu ayrıca her akşam yatağının başucuna bir elma konmasını
istermiş.
Bir akşam Madame Adrian elma koymayı unuttuğu için Melek Hanım kızıp evi
terk etmiş ve Divan Oteli’nde kalmaya başlamış! Kanımca bu tavrı
şımarıklıktan ziyade evden kaçıp, belki muhtemel bir sevgili ile buluşmak için
bahane idi. Ben bunu söyleyince anneannem Sadiye Hanım bana kızar; “Murat
böyle şeyler söyleme kadının kulağına gider” derdi.
“Kuşkularımın doğru olduğunu, eşi Celal Sofu Bey vefat ettikten bir süre sonra,
Münih’te kliniği olan Profesör Dr. Arno Eduard Lampe ile evlenmesi ve sık sık
İsviçre’ye küre gitmesi doğrulayabilir.
Akşamları yatağa girdiğinde yardımcısı hanımın ona uyumadan önce kitap
okuduğunu annem ve teyzemin aralarında yaptıkları dedikodulardan hayal
meyal hatırlıyorum.
“Melek Celal Teyze Almanya’da Prof.Dr. Arno Eduard Lampe ile evlendi ve bir
daha Türkiye’ye dönmedi. 15 Eylül 1976 tarihinde Münih’teki evinde vefat
etti.
Ünlü şair Yahya Kemal de Melek Celal Sofu Teyze’ye aşıkmış.. Melek Celal Sofu
Teyzemin saçları beline kadar uzanırdı.. Yahya Kemal Bey, saçından bir
firketesini almış ve hatıra diye cebinde taşırmış. Melek Teyze’ye “Melek
Sultan” diye hitap edermiş..

Fotoğrafta Moda Parkı ve ile günümüzde Osman Zeki Üngör Sokağı’nın deniz
tarafı köşesindeki Melek Celal Sofu Köşkü (Villa Wohl) görülmekte. Arkada
görülen köşkü Reginald Whittall’den Cimcoz ailesi satın almış ve yerine Salah
Apartımanı inşa edilmişti. Bu apartımanda 4.cü kat D.10 bize aitti.
Melek Celal Sofu ve eşi Av.Celal Sofu’nun köşkünün ilk sahibi Levanten Alman
Wohl idi ve “Villa Wohl” olarak bilinirdi.
Melek Celal, Mora’lı Tepedelenli Ali Paşa soyundan, Abdurrahman Ziya ve
Naciye Hanım’ın kızı idi. 2 Nisan 1986 yılında İstanbul’da dünyaya gelmiştir.
Ailesinde Sadrazam Topal Osman Paşa, Namık Kemal ve Abdülhak Şinasi Hisar
akrabalarıydılar. 14 Ekim 1918 ‘de Lefkoşeli Sofuzâde Celal Bey diye tanınan
devrin ünlü avukatlarından Hasan Celal Sofu ile Moda’da evlendi. Bu
evliliğinden doğan ilk oğlu Ziya Sofu, Saint Joseph Lisesi’nden sonra
Galatasaray Lisesi’nde olgunluk imtihanlarına girerek mezun olmuştur.
İstanbul Hukuk Fakültesi 1940 yılı mezunudur ve babası gibi avukatlık
mesleğini tercih etmiştir.
Ziya Sofu Bey Londra’da yaşamaktaydı. Ben de kısa sürelerde olsa bile Sloan
Street, Sloan Square’de bir evde oturdum. Ziya Sofu Bey, burada moda
danışmanı diyeceğim bir hanım arkadaşıyla bir apartımanda yaşamaktaydı.
Kendisini ziyaret ettiğimde Türkiye’den değerli Kuran-ı Kerim kitaplarını
aldığını ve Londra’da müzayedeler yoluyla meraklılarına sattğını söylemişti.
Melek Celal ve Ziya Sofu Bey uzun yıllar Moda Devriye Sokağı’nın (Dr.Ferit Tek
Sokağı) Moda Parkı köşesindeki açık sarı renkli ihtişamlı bu köşkte oturdular..
Arkadaki Fazıl Paşa Sokak’ta Dr.Hayri Meriç’e intikal eden üç katlı ev gibi, bu
köşkün mimarı da Konstantinos Pappa idi. Her iki evde renkli ve buzlu
camlarla çerçeveli ayni süslü kapılar kullanılmıştır.
Yahya Kemal, Abdülhak Şinasi Hisar, Hamdullah Suphi, Fazıl Ahmet (Aykaç),
Celal Esat (Arseven), Burhan Toprak gibi edebiyatçılar ve sanatçılar köşkün
daimi konukları olmuşlardır. Ayrıca kültür ve sanat dünyasından Türk dostu
Prof. Albert Gabriel, Prof. L.Sue, Alman ressam Radham, Polonyalı ressam ve
heykeltraş Bilinski, ressam Leopold Levi ve Prof. Belling bu köşkte Sofu
ailesinin dostları arasındaydılar. Celal Sofu 14 Nisan 1946 tarihinde erken
denebilecek bir yaşta vefat etmiştir. Eşinin vefatından sonra Melek Celal,
Alman Prof. Dr. Med. Arnold Eduard Lampe ile evlenmiş ve Münih’e
yerleşmiştir.
Villa Wohl Moda’da Devriye Konağı Sokağı (Günümüzde Ferit Tek Sokağı) ile
günümüzde Osman Zeki Üngör Sokağı’nın birleştiği köşede geniş bir bahçe
içersinde idi.Kaynak: Levantine Heritage - Former Max Wohl house in Moda.
The contributor Osman Öndeş remembers this villa still standing till the 1960s,
with a resident caretaker family, with a garden full of roses. This building
stands no more, replaced with a high-rise like virtually all the former villas of
the neighbourhood. The former owner appears to be Max Wohl an engineer
and representative of a number of foreign firms as seen in this entry in a trade
almanac (Annuaire Oriental, commerce, industrie, administration, magisture
de l’Orient) from 1913.
Moda’da Villa Wohl ve sahibi Max Wohl
Devriye Sokağı (Günümüzde Ferit Tek Sokağı) ile günümüzde Osman Zeki
Üngör Sokağı’nın birleştiği köşede olan Villa Wohl’ü gayet iyi hatırlıyorum.
Yıllarca içinde sadece bir iki bakıcısı kaldı ve sonra yıkıldı, yerine iki apartman
yapıldı. Böylesine görkemli villanın sahibi çok varlıklı biri olmalıydı. Ancak
Wohl kimdi?
Araştırmalarıma başladığımda tespit edilen hiçbir bilgi mevcut değildi. Israrla
araştırmalarımı sürdürdüm ve Max Wohl’ün Almanya Bremerhaven’de olan
Shichau Seebeckwerft -SSW Gemi İnşa Tersanesi/ Şirketi’nin Türkiye’deki
temsilcisi olduğunu tespit ettim. Donanma- yı Osmani Muavenet-i Milliye
Cemiyeti’nin TİTE-A3 Kataloğundaki kayıtlarında ayrıca 50 mektubun
bulunduğunu da tespit ettim.

Max Wohl’ün Donanma-yı Osmani Muavenet-i Milliye
Cemiyeti’ne ait yazısı.Kaynak:Tite Kataloğu.
Mektuplarda Schichau’nun damadı Carl Heinz Ziese Schichau’nun, Donanma-yı
Osmani Muavenet-i Milliye Cemiyetine gönderdiği; 1.039.000 Mark'ı aldığını
bildiren mektupları, Deutsche Bank’ın, Donanma-yı Osmani Muavenet-i Milliye
Cemiyetine gönderdiği Mösyö Schichau’ya 1.039.000 Mark’ın emirlerine
amade olduğunu bildiren mektubu. Bahriye Masarifat Dairesi reisinin,
Donanma-yı Osmani Muavenet-i Milliye Cemiyetine gönderdiği; Yadigar-ı
Millet, diğer torpido ve muhripler için gelen eşyanın fihristinin takdim
edildiğini bildiren yazısı ve fihrist listeleri. Josef J. Leinkauf’un, Donanma-yı
Osmani Muavenet-i Milliye Cemiyetine gönderdiği; Sclüchau Fabrikası’ndan
aldığı talimat gereğince altı sandık gemi boruları ile makina teferruatını
gönderdiğini, bunların irsaliye kaimesinin gönderilmesini isteyen mektubu.
Max Wohl’ün, Donanma-yı Osmani Muavenet-i Milliye Cemiyetine gönderdiği;
Schichau Fabrikası’ndan satın alınan Numune-i Hamiyet, Yadigar-ı Millet,
Gayret-i Vataniye, Muavenet-i Milliye isimli dört adet torpido muhribinin
garanti sürelerinin dolması nedeniyle bunlar hakkında yapılan talepleri kabul
etmeyeceğini bildiren mektubu. Deutsche Bank Filiale Konstantinopel’in
Donanma-yı Osmani Muavenet-i Milliye Cemiyetine gönderdiği; Deutsche
Bank'ın merkez idaresince ödenen 1.039.000 Mark’ın Mösyö Schichau
tarafından alındığını bildiren makbuz ilmühaberinin takdim edildiğini bildiren
mektubu yer almakta.
1900 yılına ait Moda Burnu’nun görüntüsü. Kısmen damı görülen Villa
Wohl’dür. Kaynak: Arnold Gravier Albümü, Levantine Heritage Foundation.
2020 Arşivi.
Max Wohl’ün 24 -28 Eylül 1905 tarihlerinde Brükssel’de yapılan dünya
ekonomik kalkınma kongresi - “Congrès International D'expansion
Economique Mondiale” e İstanbul’dan Cockerill temsilcisi olarak katıldığı
görülmektedir. Belçika Kralı II Leopald’ün açış konuşmasını yaptığı bu kongre,
dünyanın her ülkesinden gelen delegelerle ve asrın en yüksek katılımı ile
gerçekleşmiştir. Osmanlı Devleti’nin kongrede Brüksel Sefiri Kavafyan Mihran
Efendi temsil etmiştir.
Bu araştırmalarım sayesinde, kartpostallarda Villa Wohl olarak görülen villanın
ilk sahibi Max Wohl’ün kim olduğunu böylece ortaya çıkartmış oldum