Ünlü Bir Paradoks: Theseus'un Gemisi

Özdeşlik ve maddi bileşimle ilgili ünlü paradokslardan olan "Theseus'un gemisi", tüm parçaları değiştirilmiş bir nesnenin aynı şey olup olmadığının tartışıldığı bir paradokstur.

17. yüzyılın siyaset felsefecisi Thomas Hobbes (1588-1679) tarafından tartışılan paradoksa yakından bakalım.Plutark'ın aktardığı Yunan efsanesine göre, Atina'nın efsanevi kurucusu Theseus, Girit Adasındaki Minotaur'u tek başına öldürüp bir gemi ile eve dönmüştü.

Bu kahramanca zaferi onurlandırmak için Atinalılar 1000 yıl boyunca gemiyi titizlikle limanda tuttular ve her yıl Theseus'un yolculuğunu tekrarladılar.Theseus'un gemisi yıllar içinde bakım yapıldıkça tahtaları birer birer değiştirildi. Öyle ki, bir gün geminin değiştirilmedik hiçbir parçası kalmadı.

Soru 1: Bu durumda gemi hala Theseus'un gemisi sayılır mı, yoksa başka bir gemi haline mi geldi? Bu paradoks tarih boyunca tartışılan paradokslardan biridir ki çözümü için ünlü filozofların yöntemleri öneri olarak sunulmuştur.

"Aynı ırmakta iki kez yıkanılmaz" diyen Heraklitos, varlıkların sürekli değişim halinde olduğunu söyler.Bu düşünceye göre bu bir paradoks değildir ve Theseus'un gemisi her günün ertesinde farklı bir gemi olmuştur.Aristo'ya göre ise varlığı tanımlayan 4 neden vardır. Şekilsel neden, maddesesel neden, nihai neden ve etkin neden.

Şekilsel neden; geminin görünüşü, tasarımıdır. Maddesel neden; geminin neyden yapıldığıdır.

Nihai neden; geminin parçaları değişse de taşıma işini gerçekleştirebilmesidir.

Etkin neden; bir şeyin kim tarafından ve nasıl yapıldığıyla ilgilidir. Yani gemiyi yapan ustalar ve onların aletlerinin, gemiyi onaranlarla aynı olmasıdır.

Bu 4 neden, geminin hala Theseus'un gemisi olduğunu öne sürer.

Geminin hala Theseus'un gemisi olduğunu söyleyenlere karşı ikinci bir soru daha ortaya atılmıştır:

Soru 2: Yıllar içinde çıkarılan tüm parçalar kullanılarak ikinci bir gemi yapılsa, bu Theseus'un gemisi olur mu? Yani tüm parçaları değiştirilen gemiye A, çıkarılan parçalardan yeniden yapılan gemiye B dersek. Theseus'un asıl gemisi A mı yoksa B gemisi mi olurdu?

Günümüze uyarlayacak olursak geminin tahtaları hiç değişmeden sigorta yaptırıldığını varsayalım. Bu süreç sonrası sigorta şirketi tüm parçaları değişen A'dan mı yoksa çıkarılan parçalardan yapılmış B gemisinden mi sorumlu olacaktı?

Bu paradoksun belki de doğru bir yanıtı yok. Belli bağlamlarda bir yanıt doğru gözükebilir aynı şekilde diğer bağlamlarda da doğru gözükecek yanıtlar olacaktır.